Γνωστές και άγνωστες πτυχές του Έργου του
Αγγελική Αντωνοπούλου, Στάθης Ζώντος Μαθητές Γυμνασίου
Ιανουάριος 1823: Με απόφαση του Βουλευτικού, το Ναύπλιο ορίζεται πρωτεύουσα του ελληνικού κράτους. Πέντε χρόνια αργότερα, φτάνει εκεί ο Ιωάννης Καποδίστριας για να ορκιστεί ως πρώτος Κυβερνήτης. Η πόλη, μόλις αρχίζει να ανοικοδομείται…
Προσωπικότητα πολυσχιδής ήταν ο Καποδίστριας, τέτοια που όσο ενδελεχώς κι αν κάποιος μελετήσει για αυτόν θα παραδεχθεί ότι «υπάρχουν πάντα περιθώρια για να μάθει κάτι καινούριο στη ζωή του Καποδίστρια». Υπήρξε πρώτος Κυβερνήτης της Ελλάδας, Υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας, γιατρός που γυρνούσε όλη την Κέρκυρα για να γιατρέψει ασθενείς. Σωστά, αλλά δεν θα ήταν υπερβολή να πούμε πως αυτή η εικόνα είναι «φτωχή» απέναντι στο μεγαλείο της προσωπικότητάς του, γιατί ο Καποδίστριας δεν ήταν οι τίτλοι του , δεν ήταν οι θέσεις του, τα αξιώματά του; Υπάρχουν πτυχές της ζωής του που ρίχνουν περισσότερο φως στο τι πραγματικά υπήρξε αυτός ο άνθρωπος!
«Αδύνατο να μάθεις ανθρώπου κανενός φρόνημα, γνώμη και ψυχή, προτού να ακονιστεί στην εξουσία και στο νόμο». Έτσι υποστηρίζει ο Κρέοντας, ο νεόκοπος βασιλιάς της Θήβας στην τραγωδία του Σοφοκλή «Αντιγόνη».
Ακριβώς αυτό απέδειξε ο Καποδίστριας αναλαμβάνοντας την εξουσία στην Ελλάδα, τον «λάκκο των λεόντων». Έδειξε ποιος ήταν, τι τον ενδιέφερε, ποιες αρχές υπηρετούσε, τι ονειρευόταν για την πατρίδα του. Είναι αναγκαίο να θέσουμε ως θεμέλιο στο ξεδίπλωμα αυτής της πολυσύνθετης, τραγικής, ασκητικής και ταυτόχρονα πύρινης -κατά τον Καζαντζάκη- μορφής, το γεγονός ότι ήταν η καλύτερη επιλογή που είχαν οι Έλληνες την εποχή εκείνη. Ήταν η σωστή επιλογή, αλλά δεν εκτιμήθηκε αρκούντως. Άνθρωποι οι οποίοι ήταν μορφωμένοι ταυτόχρονα και πολιτικοί εγνωσμένης αξίας κι εγνωσμένου κύρους, δεν υπήρχαν.
Αυτός ο άνθρωπος, ήρθε στην Ελλάδα και ουσιαστικά παρέλαβε ένα τίποτα! Ούτε κράτος, ούτε δομές. «Παρέλαβε καμένη γη»!
Σε συντομότατο χρόνο μέσα, δημιούργησε σχεδόν τα πάντα, θεμελίωσε κράτος. Τότε φτιάχτηκε η Ελλάδα στην οποία ζούμε σήμερα. Εκείνος σηματοδότησε την αφετηρία του νεότερου ελληνικού κράτους. Αυτός είναι κι ένας απ’ τους λόγους που αποτέλεσε το απόλυτο παράδειγμα προς μίμηση.
Ένα από τα μεγάλα λάθη των Ελλήνων της εποχής εκείνης, είναι ότι τον κοίταζαν με μάτια εκστατικά άλλοι, με μάτια δύσπιστα κάποιοι άλλοι κι έβλεπαν πίσω από τους ώμους του το γένος το ξανθό, έβλεπαν στρατούς και στόλους που συντάσσονταν να κινήσουν και να τους πάνε στην Πόλη.
Ο κόσμος τον περίμενε σαν τον Ιησού να κάνει το θαύμα. Μέχρι και τους πεθαμένους ήλπιζαν να αναστήσει. Ο Καποδίστριας, όμως, δεν είχε ούτε ένα στοιχείο συνυφασμένο με τις «ελπίδες» ή τους φόβους των Ελλήνων. Αντιθέτως, πίσω του δεν υπήρχε καμιά μυστηριώδης δύναμη, καμιά Αόρατη Αρχή. Η Ελλάδα μονάχα θα σώσει την Ελλάδα, υποστήριζε λιτά. Ή η Ελλάδα μονάχα θα θάψει την Ελλάδα.
Το τριών και πλέον ετών έργο του -η αποκαλούμενη «Θαυματουργή Τριετία»-, είναι αξιοθαύμαστο και σύμφωνα με τα σημερινά δεδομένα, ακατόρθωτο. Μέσα σε αυτό το τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, καταφέρνει να θεμελιώσει το νεότερο ελληνικό κράτος. Ιδρύει τη Σχολή Ευελπίδων. Στον τομέα της δικαιοσύνης, έχουμε τον πρώτο κώδικα πολιτικής οικονομίας.
Στην παιδεία, χτίζονται τα πρώτα σχολεία, τα οποία δεν προορίζονται μόνο για μαθητές αλλά και για δασκάλους. Ιδρύονται σχολεία σε κάθε επαρχία -για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού της ελληνικής κοινωνίας- τα οποία και στελεχώνει με καλλιεργημένους Έλληνες του εξωτερικού.
Δείχνει εξ’ αρχής μέριμνα τόσο για τα ορφανά και τις χήρες του αγώνα, όσο και για τους δεκάδες χιλιάδες πρόσφυγες που έχουν καταφύγει στην Πελοπόννησο. Στον τομέα της οικονομίας, έχουμε το Νομισματοκοπείο, την κοπή του πρώτου νομίσματος και την πρώτη τράπεζα (Εθνική Χρηματιστική Τράπεζα). Παράλληλα, λόγω του ότι πιστεύει πως η Ελλάδα θα μπορέσει να γίνει ένα ισχυρό κράτος στηριζόμενο στη γεωργία και την κτηνοτροφία -γιατί «Το μέλλον της Ελλάδας δεν είναι το σπαθί αλλά το αλέτρι» όπως τόνιζε κι ο ίδιος-, δημιουργεί Γεωργική Σχολή στην Τίρυνθα, με σκοπό οι Έλληνες να μπορούν να ενημερωθούν σ’ ένα πιο επαγγελματικό επίπεδο. Οργανώνει την αποκατάσταση των πρώτων ιστορικών πόλεων της Ελλάδας. Τι μπορούσε να κάνει παραπάνω!
Ο Κυβερνήτης ήταν κεντρικό πρόσωπο σε όλη αυτήν την προσπάθεια και δεν ήταν τυχαία τέτοιο πρόσωπο. Συνδύαζε πολλές αρετές. Ήταν άνθρωπος πολύ μεγάλης μόρφωσης κι αδιαπραγμάτευτου ήθους. Υπήρξε ακέραιος, εργατικός, θρησκευόμενος, άνθρωπος των γραμμάτων και υπεράνω χρημάτων. Ήταν καινοτόμος, ευφυής κι οραματιστής. Πάνω απ’ όλα, ήταν φιλόπατρις. Σε επιστολή του προς τον Ελβετό φίλο του, Εϋνάρδο αναφέρει: «Μέ ἐνδιαφέρει νά ἀλλάξω πολιτείαν ἀποβλέπουσαν ὄχι στάς ἐπευφημήσεις τῶν ἐφημερίδων ἀλλά εἰς τά ἀποτελέσματα». Μας δίδαξε σε κάθε του βήμα, πώς πρέπει να είναι ο πολιτικός ο οποίος το συμφέρον της πατρίδας το έχει πολύ ψηλότερα από το συμφέρον το δικό του. Και, ίσως αυτό το γεγονός να αποτελεί έναν από τους παράγοντες που υποδαύλισαν τη δολοφονία του την Κυριακή 27 Σεπτεμβρίου 1831.
Το λάθος του Ιωάννη Καποδίστρια, υπήρξε το γεγονός ότι δε μπόρεσε να σκύψει περισσότερο και να δει τις ιδιομορφίες του ελληνικού λαού, να είναι πιο «διπλωμάτης». Αδιαμφησβήτητα, όμως, το μεγαλύτερο λάθος ανήκει στους ανθρώπους που τον δολοφόνησαν, σ΄ αυτούς που επέτρεψαν να δολοφονηθεί.
Ψάχνοντας και διαβάζοντας βρεθήκαμε μπροστά στην φράση «η δικτατορία του Καποδίστρια». Έκπληξη! Κίνητρο για αναζήτηση, σκεφτήκαμε. Ο Καζαντζάκης δεν μασάει τα λόγια του: «… ακόμα δεν μπορούμε να σταθούμε μπρος στην υψηλή αυτή μορφή με δικαιοσύνη. Οι αριστεροί τον κατηγορούν ως τύραννο, οι δεξιοί τον υμνούν ως μεγαλομάρτυρα. Ήταν και τα δυο. Μα απάνω απ’ όλα είχε την ανώτατη τούτη αρετή που τον εξαγιάζει: αγνότητα.» Ο Καποδίστριας όντως ανέστειλε το Σύνταγμα της Τροιζήνας, αλλά αυτό έγινε γιατί θεωρούσε αδύνατη την εφαρμογή του. Το γεγονός ότι έβαλε μπρος την Δ’ Εθνοσυνέλευση για να φτιάξει ένα σύνταγμα σύμφωνα με τα νέα δεδομένα, υπογραμμίζει εναργέστατα την προσπάθειά του να ανοικοδομήσει το χάος που ονομαζόταν Ελλάδα.
Όταν στα μέσα του Ιανουαρίου του 1828, τον προσκάλεσε η Βουλή για να ορκισθεί τον όρκο του Συντάγματος της Τροιζήνας, ανέφερε το εξής:
«Δεν είναι δυνατόν, αδελφοί, να ορκισθώ τον όρκον του συντάγματος, διότι δεν εμπορώ να σας υποσχεθώ να φυλάξω ό,τι δεν έχετε και ό,τι δεν με παραδίδετε. Αλλά σας υπόσχομαι να προσπαθήσω διά την ανεξαρτησίαν της Ελλάδος, όσον δύναμαι».
Εφόσον, λοιπόν, θεώρησαν τον Κυβερνήτη αυταρχικό γιατί άραγε δε σεβάστηκαν τον ίδιο, αλλά σεβάστηκαν τους βασιλείς αργότερα; Ίσως, γιατί είχαν καλέσει τον Καποδίστρια όχι για να σώσει τη χώρα αλλά να διατηρήσουν οι ίδιοι την εξουσία. «Απέκαμα! Αλλ’ όμως θα παραμείνω στη χαλάστρα, μέχρι την τελευταία στιγμή της ζωής μου και ας κινδυνεύσω να χαθώ…». Αυτά είναι λόγια του Καποδίστρια σε γράμμα προς την αγαπημένη του Ρωξάνδρα -ενός ανεκπλήρωτου έρωτα- τα οποία δυστυχώς επαληθεύτηκαν το 1831.
Το πρωί της Κυριακής 27 Σεπτεμβρίου του 1831, ετοιμάστηκε και ξεκίνησε με προορισμό την εκκλησία, παρότι γνώριζε ότι τα αδέλφια Μαυρομιχάλη κινούνταν με άρματα στην πόλη. Η τοπική παράδοση, λέει ότι στο δρόμο, συνάντησε ένα σκυλάκι το οποίο τον γνώριζε και πήγε να παίξει μαζί του. Λένε ότι του έσκισε τα ρούχα και γύρισε πίσω για να τα αλλάξει. Ούτε αυτό το συμπτωματικό γεγονός δεν τον εμπόδισε να σκεφτεί δεύτερη φορά και να μην ξανακινήσει προς τον Άγιο Σπυρίδωνα. Στο δρόμο συνάντησε τα δύο αδέλφια, τα οποία τον προσπέρασαν κι έφτασαν πρώτα στην εκκλησία.Μια άλλη τοπική αφήγηση λέει ότι λίγο πριν φτάσει στην εκκλησία, μια κωφάλαλη ζητιάνα είδε τον Κυβερνήτη, στράφηκε προς το μέρος του και κινήθηκε προς αυτόν. Ο Κυβερνήτης θεώρησε ότι ενδεχομένως ζητάει ελεημοσύνη και πήγε να της δώσει.
Εκείνη δε δέχτηκε και με άναρθρες κραυγές προσπάθησε να τον αποτρέψει από το να πάει προς το ναό.
Φτάνοντας, ο Κυβερνήτης είδε τον Κωνσταντίνο και το Γεώργιο Μαυρομιχάλη. Αποφάσισε να συνεχίσει τις τελευταίες στιγμές του βίου του σ’ αυτόν τον κόσμο, έτσι όπως είχε συμπεριφερθεί και πολιτευθεί σ’ όλη του τη ζωή, με συγκεκριμένες αρχές. « Μ’ αυτές τις ιδέες και τις Αρχές έμαθα να πολιτεύομαι. Δε θ’ αλλάξω τώρα. Μ’ αυτές θα συνεχίσω κι ό,τι θέλει ας γίνει». Στάθηκε, αλλά δε δίστασε. Έβγαλε το καπέλο του με το αριστερό του χέρι για να κάνει το σταυρό του με το δεξί.