Η ΠΑΡΟΥΣΙΑ ΤΩΝ ΞΕΝΙΚΩΝ ΚΟΜΜΑΤΩΝ
ΣΤΑ ΠΡΩΤΑ ΧΡΟΝΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΚΡΑΤΟΥΣ
Ηλεκτρα Αθανασιου
Ειρηνη Παπαθανασιου
Καλλια Παπαθεοδωρου
Δημητρης Μουλας
Το «ελληνικό ζήτημα» ξεπερνούσε τα στενά όρια του μικρού ελληνικού κράτους. Απασχολούσε πολιτικά τις Μεγάλες Δυνάμεις της εποχής, Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας, καθώς ήταν άμεσα συνδεδεμένο με την τύχη της Οθωμανικής αυτοκρατορίας. Η ανατολική Μεσόγειος αποτελούσε ζωτικό χώρο για τα εμπορικά συμφέροντα πρωτίστως της Αγγλίας και της Γαλλίας, ενώ η αναδιάταξη των συνόρων με τη δημιουργία νέων κρατών έδινε ευκαιρίες στη Ρωσία για έξοδο προς τη Μεσόγειο.
Είναι η περίοδος μετά την εθνοσυνέλευση στο Άστρος στα 1824 που αρχίζουν σταδιακά να μορφοποιούνται τα πρώτα ξενικά «κόμματα» παίρνοντας το όνομα τους από τη Μεγάλη Δύναμη που τα στηρίζει. Οι οπαδοί τους ευελπιστούν ότι θα πραγματοποιηθούν τα εθνικά τους όνειρα με την βοήθεια μιας εκ των τριών Δυνάμεων της εποχής. Ο όρος «κόμματα» δίδεται καταχρηστικά σε αυτά τα μορφώματα αφού στερούνται πολιτικών αρχών και οι οπαδοί τους συχνά αλλάζουν στρατόπεδα ανάλογα με τις προσωπικές τους φιλοδοξίες. Ουσιαστικά οι ηγέτες τους τίθενται στην υπηρεσία των συμφερόντων όχι του κράτους, αλλά της κάθε Δύναμης που τους χρηματοδοτεί.
Έτσι δημιουργούνται μεταξύ του 1825-1826 τρία κόμματα: το αγγλικό, το γαλλικό και το ρωσικό. Τα κόμματα αυτά θα δεσπόζουν στην πολιτική σκηνή της Ελλάδας από τα πρώτα βήματα του ελεύθερου πολιτικού βίου και ως τον Κριμαϊκό πόλεμο (1853-1856) και θα επηρεάζουν την εξωτερική πολιτική του νέου κράτους.
Το Γαλλικό κόμμα
Η πολιτική θέση της Γαλλίας στην Ευρώπη είχε δευτερεύουσα σημασία σε σχέση με την Αγγλία και τη Ρωσία καθώς ο κύριος στόχος των κινήσεών της ήταν η αποδυνάμωση των υπόλοιπων δύο δυνάμεων και ο περιορισμός των δραστηριοτήτων τους. Αν και η πολιτική της Γαλλίας ήταν αντιφατική υπήρχαν στην Ελλάδα οπαδοί της γαλλικής πολιτικής, οι οποίοι είχαν σας κύριο σκοπό να φέρουν στην Ελλάδα το πολίτευμα της συνταγματικής μοναρχίας και να ανεβάσουν στον θρόνο τον δευτερότοκο γιο του δούκα της Ορλεάνης, δούκα του Νεμούρ.
Την υλοποίηση του σχεδίου αυτού ανέλαβαν τα αδέρφια Βιτάλη από τη Ζάκυνθο τα οποία, αφού ήρθαν πρώτα σε συνεννόηση με τον Γάλλο πρωθυπουργό Βιλλέλ, έφτασαν στα μέσα Απριλίου του 1825 στο Ναύπλιο με πλήρες σχέδιο για την οργάνωση του κόμματος, που θα καλούσε επίσημα το δεκάχρονο πρίγκηπα Λουδοβίκο Κάρολο, δούκα του Νεμούρ να καταλάβει τον ελληνικό θρόνο.
Έπειτα ο υπασπιστής του δούκα της Ορλεάνης, υποκόμης Ρουμινύ ανέλαβε να ενημερώσει τον Ιωάννη Κωλέττη για το σχέδιο το οποίο αποδέχθηκε αναλαμβάνοντας την ηγεσία του γαλλικού κόμματος.
Το κόμμα υποστηρίχθηκε πιο πολύ από τους ακτήμονες, τους μικροϊδιοκτήτες γης, κλέφτες και αρματολούς οι οποίοι λόγω των θέσεων τους στην επανάσταση είχαν πολεμικές διαθέσεις αλλά δεν υπήρξαν ποτέ διπλωμάτες και υπερεκτιμούσαν συχνά τις δυνατότητές τους. Επιπροσθέτως επιθυμούσαν υλική αποκατάσταση όσων έχασαν κατά την διάρκεια του αγώνα και πίστευαν ότι το γαλλικό κόμμα θα ήταν αυτό που θα το πραγματοποιούσε παρόλο που η εσωτερική πολιτική της δεν ήταν ποτέ τελείως σαφής.
Το κόμμα παρήκμασε το 1847 καθώς μετά τον θάνατο του Κωλέττη επικράτησε διαμάχη για την διαδοχή.
Το Αγγλικό Κόμμα
Ήδη από το 1823 ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ, εκτιμώντας ό,τι ένα δυναμικό ελληνικό κράτος θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμο συνεργάτη, αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη. Όταν, λοιπόν, κινήθηκε δυναμικά η Γαλλία, η αγγλική αντίδραση δεν άργησε να φανεί.
Ήδη από το 1823 ο Άγγλος υπουργός Εξωτερικών Τζόρτζ Κάνιγκ, εκτιμώντας ό,τι ένα δυναμικό ελληνικό κράτος θα μπορούσε να αποτελέσει χρήσιμο συνεργάτη, αναγνώρισε τους Έλληνες ως εμπόλεμη δύναμη. Όταν, λοιπόν, κινήθηκε δυναμικά η Γαλλία, η αγγλική αντίδραση δεν άργησε να φανεί.
Φιλοαγγλική ήταν η διάθεση των Ζακυνθινών Δ. Ρώμα, Μ. Στεφάνου και Κ. Δραγόνα, που είχαν ιδρύσει μια επιτροπή με σκοπό τον ανεφοδιασμό των αγωνιστών. Αυτοί σχημάτισαν τον πυρήνα του μετέπειτα αγγλικού κόμματος την ηγεσία του οποίου ανέλαβε ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος. Συμπαρατάχθηκαν πρόκριτοι, στρατιωτικοί, έμποροι και γενικότερα όσοι ήταν κοντά στον πολιτισμό της Δυτικής Ευρώπης και παρουσίαζαν εθνικιστικές και δημοκρατικές ιδέες.
Οραματιζόταν ένα κράτος δικαίου, το οποίο θα εξασφάλιζε την περιουσία και τις επαγγελματικές τους δραστηριότητες. Οι οπαδοί και οι ηγέτες αυτού του κόμματος υποστήριζαν ότι ένα ελληνικό κράτος θα μπορούσε να ιδρυθεί, έχοντας και ασφαλή σύνορα, μόνο με την υποστήριξη της Αγγλίας. Όσο για τη πολιτική του, το αγγλικό κόμμα επηρεαζόταν έντονα από τη πεποίθηση ότι η Βρετανία αποτελούσε πρότυπο για την εξέλιξη της εσωτερικής κατάστασης της χώρας. Υποστήριζαν από την αρχή του αγώνα τη διάκριση των εξουσιών, ενώ επιζητούσαν τον περιορισμό της κρατικής εξουσίας, ατομικές ελευθέριές και τον έλεγχο των πράξεων της κυβέρνησης.
Ωστόσο ο ναυτικός αποκλεισμός που επιβάλλει η Αγγλία στην Ελλάδα, αρχικά το 1849 με αφορμή την υπόθεση Πατσίφικο και στη συνέχεια το 1850 με αφορμή τον Κριμαϊκό πόλεμο, υπήρξε σημείο εκκίνησης για τη παρακμή του αγγλικού κόμματος.
Το Ρωσικό Κόμμα
Στα τέλη του 1825 και στις αρχές του 1826 τα δύο κόμματα είχαν ισχυροποιηθεί, αύξησαν τους οπαδούς τους και επέκτειναν τη δράση τους σε όλη την επαναστατημένη Ελλάδα. Τότε εμφανίστηκε και το ρωσικό κόμμα, για να αναπτυχθεί ακόμη περισσότερο ο ανταγωνισμός. Την αρχηγία του ρωσικού κόμματος ανέλαβε ο Αντρέας Μεταξάς.
Το ρωσικό κόμμα εμφάνισε σταθερότητα στις πολιτικές του θέσεις. Είχε συντηρητική στάση και έθετε ως θεμέλιο της πολιτικής του την εκκλησία, απορρίπτοντας τις ιδέες του Διαφωτισμού και συνολικά τη δυτική παιδεία καθώς τα θεωρούσε απειλή. Για να προσελκύσει υποστηρικτές τόνιζε ιδιαίτερα το θρησκευτικό συναίσθημα των Ελλήνων, μιας και η Ρωσία ήταν η μόνη ορθόδοξη χώρα που ήθελε να ασκήσει επιρροή στην Ελλάδα.
Το κόμμα ακολούθησαν άτομα που πέρασαν δυσκολίες στο παρελθόν λόγω της επανάστασης ή των εμφυλίων πολέμων και ονομάστηκαν ναπαίοι. Μεγάλοι αγωνιστές της επανάστασης του 1821 στήριξαν τον σχηματισμό αυτό, ανάμεσα στους οποίους ήταν ο Θεόδωρος Κολοκοτρώνης, ο Κωνσταντίνος Κανάρης και ο Κίτσος Τζαβέλας.
Στην περίοδο μεταξύ των δύο συνταγμάτων (1844-1864) ουσιαστικά ικανοποιήθηκαν όλα τα αιτήματα του ρωσικού κόμματος, τα οποία είχαν σχέση με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Οι ναπαίοι προέβαλαν σε κάθε περίπτωση τον κίνδυνο για την Ορθοδοξία, καθώς όμως τα μεγάλα εκκλησιαστικά ζητήματα είχαν λυθεί και όλοι οι πολιτικοί πρέσβευαν το ορθόδοξο δόγμα, το ρωσικό κόμμα δεν είχε λόγο ύπαρξης, εφόσον δεν είχε θέσεις για πιο επίκαιρα θέματα και έτσι παρήκμασε.